Meisjes en lekkere wijven: seksisme in de politiek

HOORNGIDS | De provincie Noord-Holland zoekt een rolmodel voor vrouwen in de politiek: Wie verdient dit jaar de Ribbius Peletier-penning? Liza Mügge, jurylid Ribbius Peletier-penning, hoofddocent politicologie van de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Amsterdam Research Center for Gender and Sexuality, benadrukt het belang van het behouden van vrouwelijk politiek talent in de eerste column van de juryleden van deze penning. Hieronder is de column van Liza Mügge te lezen.

“En daar zit Femke!” Terwijl haar collega’s worden voorgesteld met ‘burgemeester A of B’ wordt de burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, in groepen bestuurders weleens geïntroduceerd met haar voornaam. Dit is wat de Amerikaanse feministische filosoof Judith Butler een ‘girling’ moment noemt. Een moment waarop een volwassen vrouw niet als zodanig wordt aangesproken, maar als meisje. Alhoewel het vaak aardig gebracht wordt, raakt het de kern van een diepgeworteld seksisme tegen vrouwen. Het burgemeestersambt is nog altijd een mannelijk domein. Ongeveer een kwart van de burgemeesters is vrouw; het is daarom een positie die niet wordt geassocieerd met vrouwen. Door Halsema aan te spreken met haar voornaam wordt nog eens extra benadrukt dat zij anders is. Haar vrouwenlichaam past niet in het klassieke beeld van een burgemeester.

Ondervertegenwoordiging 
De viering van 100 jaar vrouwenkiesrecht in 2019 heeft de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de politiek weer vol op de politieke en publieke agenda gezet. Het onderwerp stond centraal in talloze tentoonstellingen, filmavonden, debatten, lezingen, toneelstukken, publicaties en expertmeetings. Beleidsmedewerkers, politici, journalisten, ondernemers, kunstenaars en wetenschappers gingen met elkaar in discussie. Waarom zijn er zo weinig vrouwen in de politiek? Hoe krijgen we daar verandering in? Alhoewel dit belangrijke vragen zijn, die we ook in 2020 moeten blijven stellen, is het cruciaal om ook de aandacht te vestigen op de ervaringen van zittende vrouwelijke politici. Welke belemmeringen ervaren zij?  

Hoge uitstroom
Want niet alleen is de instroom van vrouwen in de politiek laag – de uitstroom is ook hoog. Om deze reden betogen Zahra Runderkamp, Maria Kranendonk en ik in de recente bundel Op weg naar een betere m/v-balans in politiek en bestuur dat het behoud van vrouwen in de politiek meer aandacht verdient dan tot nu toe het geval is. Uit verschillende internationale onderzoeken weten we dat mannelijke dominantie in de politiek samengaat met een politieke cultuur waarin regels en normen gelden waarin vooral (witte) mannen goed gedijen en nadelig zijn voor vrouwen. Zo ook in Nederland.
Maria Kranendonk deed onderzoek naar vrouwen in gemeenteraden. Zij vindt dat in gemeenteraden waar relatief veel vrouwen zitten, de politieke cultuur vaker positief ervaren wordt. Respondenten wijzen op een veilig klimaat zonder haantjesgedrag waarin goede discussies worden gevoerd. Mannelijke gedomineerde gemeenteraden worden daarentegen door vrouwen als minder prettig ervaren. Ze hebben het idee dat ze zich extra moeten bewijzen en voelen zich minder serieus genomen. Er wordt soms om vrouwen gelachen als ze iets inbrengen of gesuggereerd dat ze het niet snappen. Ook worden in sommige gemeenten regelmatig denigrerende opmerkingen gemaakt. “Och leuk meisje” of “dit is een typische vrouwenopmerking”. De indruk is dat de opmerking strategisch worden gebruikt: “Midden in het debat maken ze een opmerking over sekse. Impliciet zeggen ze: ‘omdat je een vrouw bent snap je het even niet, houd maar even je mond’.” Een respondent werd tijdens een diner aangemerkt als “lekker hapje” of er werd gezegd: “Ze hadden nog een lekker wijf nodig in de fractie.”

Het lijkt zo onschuldig
De ervaringen van vrouwelijke raadsleden die Kranendonk beschrijft staan niet op zichzelf, maar komen overeen met onderzoek over barrières die vrouwen in het algemeen ondervinden op de arbeidsmarkt. Meer specifiek voor de politiek, komen de bevindingen van Kranendonk over Nederlandse gemeenteraden overeen met een studie van de Inter-parliamentary Union (IPU) naar seksisme en intimidatie van vrouwelijke parlementariërs in Europa. De resultaten zijn schokkend: een groot deel van de ondervraagden gaat gebukt onder seksisme, commentaren over hun uiterlijk en intimidatie.
Het lijkt zo onschuldig: mannen die in bestuurlijke kringen andere mannen wél met de gepaste titel aanspreken en vrouwen niet. Maar het heeft grote effecten. Ze houden hiermee – al dan niet onbedoeld – geijkte politieke machtsverhoudingen in stand waarin vrouwen harder moeten werken dan mannen en mogelijk eerder uitstromen. Hierdoor gaat vrouwelijk politiek talent dat al binnen is, verloren. Laten we dat in het nieuwe decennium voorkomen.
 

Kandidaat aanmelden voor de Ribbius Peletier-penning
Ken jij iemand die een rolmodel is voor vrouwen in de politiek? Iemand die vrouwen inspireert en laat zien dat politiek leuk is? Iedereen kan tot 1 februari een kandidaat aanmelden voor de Ribbius Peletier-penning via: ribbiuspeletierpenning@noord-holland.nl (mailto:ribbiuspeletierpenning@noord-holland.nl) .